به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ زمانی قلیان کشیدن به قهوه‌خانه‌ها محدود بود و استفاده از آن در جمع خانواده‌ها رفتاری ناپسند تلقی می‌شد. اما امروز، شاهد هستیم که قلیان به مهمان ناخوانده ولی پذیرفته‌شده مهمانی‌ها و حتی رستوران‌های خانوادگی تبدیل شده است. از جوانان تا مادر و پدر، همگی پای یک قلیان نشسته‌اند؛ رفتاری که به‌نظر می‌رسد آرام‌آرام از «اعتیاد» فاصله گرفته و لباس «تفریح» بر تن کرده است.
تغییر تدریجی یک تابو
اگر به دهه‌های گذشته برگردیم، استفاده از قلیان در حضور اعضای خانواده رفتاری زشت و غیرقابل پذیرش بود. اما امروزه با گسترش کافه‌های قلیان‌دار و رواج قهوه‌خانه‌های خانوادگی، دیگر کمتر کسی از دیدن خانواده‌ای که کنار هم قلیان می‌کشند تعجب می‌کند. در برخی مناطق حتی این رفتار به نمادی از «باهم بودن» و «گرم کردن جمع» تبدیل شده است.
یکی از مهم‌ترین دلایل این تغییر، فقدان آگاهی کافی درباره مضرات قلیان و همچنین تبلیغ غیرمستقیم آن در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. در حالی‌که بسیاری تصور می‌کنند قلیان به دلیل عبور دود از آب، ضرری کمتر از سیگار دارد، شواهد علمی نشان می‌دهد هر وعده قلیان معادل مصرف ۲۰ تا ۸۰ نخ سیگار است.
نگاهی به آمارهای نگران‌کننده
بر اساس گزارش وزارت بهداشت ایران در سال ۱۴۰۲، نزدیک به ۱۵ درصد از نوجوانان در کشور تجربه مصرف قلیان داشته‌اند و سهم دختران در این آمار رو به افزایش است. در استان‌هایی مانند مازندران، فارس و گیلان، مصرف قلیان در میان نوجوانان به طرز نگران‌کننده‌ای بالا گزارش شده است.
تحقیقات نشان می‌دهد آشنایی اولیه با قلیان در بیش از ۷۰ درصد مواقع در محیط خانه یا دورهمی‌های خانوادگی اتفاق می‌افتد. همین موضوع نشان می‌دهد نهاد خانواده به جای آن‌که بازدارنده باشد، در برخی مواقع ناخواسته به ترویج رفتار پرخطر دامن زده است.
روانشناسی قلیان‌کشی؛ تفریح یا وابستگی؟
برخی والدین بر این باورند که قلیان‌کشی در جمع خانوادگی موجب کنترل رفتار فرزندان می‌شود، چون نوجوان در فضای امن خانواده قلیان می‌کشد و نیازی به رفت‌وآمد در محیط‌های ناسالم ندارد. این توجیه روان‌شناختی از دید متخصصان کاملاً نادرست است.
روان‌درمانگر اعتیاد،می‌گوید:
«وقتی پدر یا مادر در حضور کودک از قلیان استفاده می‌کنند، به صورت غیرمستقیم این پیام را منتقل می‌کنند که این رفتار نه‌تنها اشکال ندارد، بلکه لذت‌بخش و اجتماعی هم هست. این یکی از خطرناک‌ترین انواع الگودهی است.»
نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
در بسیاری از سریال‌ها، فیلم‌ها و حتی کلیپ‌های طنز فضای مجازی، قلیان‌کشی به عنوان رفتاری عادی و حتی جذاب نمایش داده می‌شود. این نمایش تکراری، به‌ویژه در ذهن نوجوانان، منجر به عادی‌سازی یک رفتار ناسالم می‌شود.
در برخی سریال‌های شبکه نمایش خانگی، قلیان در جمع خانواده، مهمانی‌ها یا حتی جلسات رسمی، حضوری دائمی دارد. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان به این موضوع انتقاد دارند و خواهان محدودسازی تصویری مصرف دخانیات در آثار نمایشی شده‌اند.
تأثیر مستقیم بر سلامت خانواده
در کنار آسیب‌های فرهنگی و روانی، خطرات جسمی قلیان برای تمامی اعضای خانواده (به‌ویژه کودکان) غیرقابل انکار است. استفاده از قلیان در فضای بسته خانه، منجر به ورود ذرات معلق سرطان‌زا به ریه اعضای خانواده می‌شود.
دکتر فوق تخصص ریه، هشدار می‌دهد:
«اگرچه والدین تصور می‌کنند دود قلیان فقط برای مصرف‌کننده ضرر دارد، ولی مطالعات ما نشان داده کودکانی که در خانه در معرض دود قلیان هستند، سه برابر بیشتر از دیگران دچار مشکلات تنفسی مزمن می‌شوند.»
نقش آموزش و آگاهی‌رسانی
با وجود هشدارهای پزشکی، هنوز فرهنگ‌سازی گسترده‌ای در این حوزه صورت نگرفته است. بسیاری از خانواده‌ها تفاوتی بین سیگار و قلیان قائل‌اند و همچنان قلیان را تفریحی سالم و بدون اعتیاد می‌دانند. در این میان، آموزش در مدارس، رسانه‌ها و حتی مساجد و نهادهای محلی می‌تواند نقش مهمی در تغییر نگرش‌ها ایفا کند.
تجربه‌های جهانی؛ چه کرده‌اند؟
در برخی کشورها مانند ترکیه، اردن و لبنان که مصرف قلیان رواج زیادی داشت، مقررات سختگیرانه‌ای بر قهوه‌خانه‌ها و تبلیغات اعمال شده است. همچنین کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای خانواده‌ها و به‌ویژه مادران به راه افتاده که نتایج موفقی نیز در پی داشته است.
در ایران، راه‌اندازی کمپین‌هایی با شعارهایی مانند «قلیان، تفریح نیست؛ اعتیاد خانوادگی است» یا «نه به دود در خانه» می‌تواند در تغییر نگرش‌ها مؤثر باشد.
نتیجه‌گیری
روز جهانی بدون دخانیات فرصت مناسبی است تا نگاه دقیق‌تری به رفتارهای عادی‌شده اما پرخطر در خانواده‌ها بیندازیم. قلیان‌کشی خانوادگی شاید در ظاهر یک دورهمی گرم باشد، اما در واقع آینده سلامت جسمی، روانی و فرهنگی فرزندان را تهدید می‌کند.
برای مقابله با این روند، نیاز به آموزش مستمر، محدودیت رسانه‌ای و گفت‌وگوی باز در خانواده‌ها داریم. سکوت یا پذیرش تدریجی این رفتار، راه را برای نسلی باز خواهد کرد که دخانیات را نه تهدید بلکه سرگرمی تلقی می‌کند.