به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ سازمان جهانی بهداشت (WHO) هر ساله شعاری برای این روز انتخاب می‌کند تا توجه جهانیان را به یکی از ابعاد آسیب‌زای دخانیات جلب کند. شعار امسال «افشای ترفندهای صنایع دخانی؛ برای نسلی عاری از دخانیات» بر ضرورت محافظت از نسل جدید در برابر تبلیغات، در دسترس بودن و عادی‌سازی مصرف دخانیات متمرکز است. با توجه به افزایش مصرف سیگار، قلیان و به‌ویژه سیگارهای الکترونیکی میان نوجوانان و جوانان، این شعار بیش از هر زمان دیگری با وضعیت فعلی بسیاری از کشورها از جمله ایران، انطباق دارد.

مصرف دخانیات؛ آمارهایی که نگران‌کننده‌اند

طبق آمار رسمی وزارت بهداشت ایران، بیش از ۱۲ درصد از جمعیت کشور مصرف‌کننده دخانیات هستند. این رقم در میان مردان به حدود ۲۵ درصد می‌رسد و روند افزایشی مصرف قلیان در میان زنان و نوجوانان نیز زنگ خطر جدی‌تری به صدا درآورده است. نکته مهم‌تر آنکه مصرف قلیان به‌عنوان یک «تفریح خانوادگی» در برخی محافل عادی‌سازی شده و حتی در فضای خانه، پارک، سفر و مجالس خانوادگی نیز دیده می‌شود.

سیگارهای الکترونیکی؛ قاتلان بی‌صدا

یکی از چالش‌های جدی امروزی، افزایش استفاده از سیگارهای الکترونیکی و ویپ‌ها میان نوجوانان است. بسیاری از والدین تصور می‌کنند این نوع دخانیات بی‌ضرر یا کم‌ضرر هستند، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این محصولات نه‌تنها زمینه‌ساز وابستگی به نیکوتین هستند، بلکه می‌توانند دریچه‌ای برای ورود به مصرف سیگار یا سایر مواد دخانی باشند.

اثرات خانوادگی دخانیات

برخلاف باور عموم که مصرف دخانیات را امری شخصی می‌دانند، این رفتار تأثیرات گسترده‌ای بر خانواده دارد. کودکانی که در معرض دود سیگار یا قلیان قرار می‌گیرند، بیش از دیگران در معرض بیماری‌های تنفسی، آلرژی، آسم و حتی مرگ ناگهانی نوزاد قرار دارند. از سوی دیگر، مصرف دخانیات می‌تواند منجر به اختلافات زناشویی، افزایش هزینه‌های خانوار و کاهش کیفیت زندگی شود.

چالش‌های فرهنگی؛ قلیان، نماد تفریح یا تهدید سلامت؟

یکی از مهم‌ترین موانع ترک دخانیات در ایران، جنبه‌های فرهنگی آن است. قلیان به‌عنوان بخشی از مهمانی‌ها و جمع‌های خانوادگی پذیرفته شده است. در برخی خانواده‌ها حتی نوجوانان همراه با والدین به قهوه‌خانه یا باغ‌های تفریحی می‌روند و در کنار بزرگ‌ترها قلیان می‌کشند. این عادی‌سازی نه‌تنها سلامت جسمی، بلکه تربیت نسلی آگاه و مسئول را تهدید می‌کند.

تبلیغات پنهان؛ نفوذ دخانیات در فضای مجازی و رسانه

در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی و حتی برخی تولیدات نمایش خانگی در ایران و سایر کشورها، نقش پررنگی در عادی‌سازی مصرف دخانیات داشته‌اند. تصویربرداری از بازیگران محبوب در حال کشیدن سیگار یا قلیان، بدون هشدار یا محدودیت سنی، تأثیر زیادی بر رفتار تقلیدی نوجوانان دارد. در غیاب قوانین جدی نظارت بر این محتواها، پیام‌های زیان‌بار به‌راحتی وارد خانه‌ها می‌شوند.

هزینه‌های اقتصادی مصرف دخانیات برای خانواده‌ها

یکی دیگر از ابعاد قابل توجه، بار اقتصادی مصرف دخانیات بر خانوارهاست. اگرچه ممکن است خرید روزانه یک پاکت سیگار هزینه‌ای جزئی به نظر برسد، اما در بازه زمانی یک‌ساله، مجموع این هزینه‌ها به رقمی چشمگیر می‌رسد. این در حالی است که خانواده‌هایی با درآمد محدود، ممکن است ناچار شوند از مخارج ضروری مانند تغذیه سالم، آموزش یا تفریحات سالم صرف‌نظر کنند.

نقش آموزش و مدارس در پیشگیری

یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش مصرف دخانیات، آموزش به‌موقع در سنین پایین است. مدارس، به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی پس از خانواده، می‌توانند نقش مهمی در آگاه‌سازی نوجوانان از آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی دخانیات ایفا کنند. متأسفانه، در بسیاری از برنامه‌های درسی مدارس ایران، این موضوع به‌طور جدی و کاربردی پوشش داده نمی‌شود و نیاز به بازنگری دارد.

اقدامات جهانی برای مبارزه با دخانیات

بعضی از کشورها،سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای برای کاهش مصرف دخانیات اتخاذ کرده‌اند؛ از ممنوعیت کامل فروش سیگار به متولدین بعد از سال مشخص گرفته تا افزایش مالیات، محدودسازی تبلیغات و ارائه برنامه‌های ترک رایگان. این کشورها نشان داده‌اند که با عزم سیاسی و مشارکت اجتماعی، می‌توان مصرف دخانیات را به‌شدت کاهش داد.

ایران در مسیر مبارزه یا تساهل؟

در ایران، هرچند قانون ممنوعیت تبلیغ دخانیات و عرضه آن به افراد زیر ۱۸ سال وجود دارد، اما اجرای ضعیف این قوانین باعث شده که همچنان شاهد فروش سیگار در کنار آب‌نبات در سوپرمارکت‌ها یا حضور کودکان در قهوه‌خانه‌ها باشیم. حمایت از سیاست‌های ضد دخانیات نیازمند همکاری وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، رسانه‌ها و نهادهای مذهبی و فرهنگی است.

راهکارهایی برای خانواده‌ها

خانواده‌ها، به‌عنوان نخستین خط دفاعی در برابر دخانیات، می‌توانند با چند اقدام ساده اما مؤثر، از فرزندان خود محافظت کنند:

1. گفت‌وگوی صادقانه با فرزندان درباره مضرات دخانیات

2. الگوسازی رفتاری؛ پرهیز والدین از مصرف دخانیات

3. جایگزینی تفریحات سالم به جای فضاهای آلوده به دخانیات

4. همکاری با مدارس برای اجرای برنامه‌های آگاه‌سازی

سخن پایانی

روز جهانی بدون دخانیات، تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ فرصتی است برای مرور مسیر طی‌شده و تجدید عهد با سلامت فردی و اجتماعی. در دورانی که دخانیات نه‌فقط در کوچه و خیابان، بلکه در گوشی‌ها، سریال‌ها و حتی خانه‌ها جولان می‌دهد، سکوت خانواده‌ها می‌تواند به مرگ تدریجی نسل آینده منجر شود. زمان آن رسیده است که والدین، معلمان، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران، با صدایی واحد و اقدامی مؤثر، در برابر این تهدید مشترک بایستند.