کد خبر: 2683
تاریخ انتشار: ۶ فروردین ۱۴۰۰ - ۲۰:۰۳
فرزندآوری

پیام خانواده - تمایل به فرزند آوری در ایران رو به کاهش است و نتیجه آن پیری جمعیت کشور است . عواملی چون اشتغال زنان ، ناباروری زمان ازدواج، وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده، اشتغال زنان، سیاست های نگهداری کودک، ثبات در روابط زناشویی، فشار اطرافیان تعارض کار با خانوده و تمایل به ادامه تحصیل ، از جمله عواملی است که بر تمایل زوجین به فرزند آوری به ویژه در زنان نقش دارند. حمایت های قانونی ، اقتصادی و اجتماعی، انواع حمایت هایی هستند که در تشویق زوجین به باروری مؤثرند، که در بین آن ها، حمایت های اجتماعی از جایگاه ویژه ای برخوردارند.

تمایل به فرزند آوری در ایران رو به کاهش است و  نتیجه آن پیری جمعیت کشور است . عواملی چون  اشتغال زنان ، ناباروری زمان ازدواج، وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده، اشتغال زنان، سیاست های نگهداری کودک،  ثبات در روابط زناشویی،  فشار اطرافیان تعارض کار با خانوده و  تمایل به ادامه تحصیل ، از جمله عواملی است که بر تمایل زوجین به فرزند آوری  به ویژه  در زنان نقش دارند. حمایت های قانونی ، اقتصادی و اجتماعی،  انواع حمایت هایی هستند که در تشویق  زوجین به باروری مؤثرند،  که در بین آن ها، حمایت های اجتماعی از جایگاه ویژه ای برخوردارند. حمایت اجتماعی عبارت اسـت، از آرامش احساسـی و جسـمانی که خانواده، دوسـتان یا همکاران و یا بقیـه بـه فرد می دهند.  طبق نتایج حاصل ازپژوهش های میدانی، افرادی که از حمایت های اجتماعی بیشتری برخوردارند تمایل بیشتری به فرزند آوری و تعدد فرزندان دارند .  بین انواع حمایت های اجتماعی ، حمایت همسر بیشترین تأثیر را در تشویق به فرزندآوری داشته است.  انواع حمایت های اجتماعی که در تشویق به فرزندآوری مؤثرند عبارتنداز : کمک های مادی ، کمک های خدماتی ، کمک های عاطفی و کمک های اطلاعاتی و مشورتی .

جمعیت هر کشور سرمایه اجتماعی آن کشور است و فواید زیادی در سطح ملی و بین المللی دارد و کاهش جمعیت و پیری جمعیت، کشور را آسیب زا می کند. بعد از انقلاب اسلامی مسئله تحدید نسل مطرح شد و سیاست‌گذاری‌ها  کلی بر کاهش میزان باروری بود.  بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری مدظله العالی این رویکرد باید از دهه هفتاد متوقف می‌شد،  ایشان از سال 1390 تاکنون بیش از 42 بار بر مسئله جمعیت تأکید کرده اند .  اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می دهد که جمعیت ایران در سال های اخیر پیر تر  شده است. برای مثال در سال 1۳۹۵ میانگین سنی مردان ایرانی نزدیک به ۳۱  و میانگین سنی زنان 31.3 سال رسید،  بنابراین،  سن نیمی از جمعیت ایران بیشتر از 30 سال و سن نیمی دیگر  کمتر از 30 سال است که بر اساس تعاریف جامعه شناسی پیری جمعیت ایران را نشان می دهد( 1). نتایج حاصل از مطالعات اخیر در شهرهای مختلف کشورحاکی از کم شدن تمایل زوجین به فرزند آوری بوده است (2) . تمایل به فرزند آوری  نه تنها با نگرش زوجین نسبت به والد شدن مرتبط است بلکه با درک آن‌ها نسبت به شرایط زندگی خود ارتباط دارد(3). دلایل متعددی برای کاهش تمایل زوجین به فرزند آوری ذکر شده است .  مطالعات و شواهد مختلف نشان داده‌اند تمایل  زوجین به باروری متاثر از عوامل چندجانبه و متعدد زیستی روانی و اجتماعی است،  ناباروری،  زمان ازدواج، وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده،  اشتغال زنان،  سیاست های نگهداری کودک،  ثبات در روابط زناشویی،  تمایل به ادامه تحصیل،  فشار اطرافیان،  تعارض کار با خانوده داشتن تجربه والدی و نیز تجربه فرزندآوری دیگران برای داشتن فرزند از جمله عواملی است که بر تمایل زوجین به فرزند آوری  به ویژه زنان تاثیرگذار هستند (4) همچنین تمایل افراد به فرزندآوری  ممکن است منتج از باورهای فردی هنجارها و ارزش‌های اجتماعی تغییر نماید بعضی از پژوهشگران بر این باورند که فرزندآوری یک رفتار اجتماعی است و تحت تاثیر تعاملات اجتماعی و ساختارهای اجتماعی قرار می‌گیرد(5) در واقع ارزش ها و دیدگاه زوجین نسبت به داشتن فرزند تعاملات زناشویی و از سوی دیگر حمایت های دولت ها و هنجارهای اجتماعی و سازو کار شبکه های اجتماعی ممکن است بر تمایل  آنها تاثیرگذار باشد(6). برای  افزایش تمایل زوجین به فرزند آوری از انواع سه گانه حمایت استفاده  می شود، که عبارتند از حمایت های قانونی ، اجتماعی و حمایت های اقتصادی . در حوزه  نقش سیاست  های اقتصادی و قانونی در تشویق به فرزند آوری تاکنون پژوهش های متعددی انجام شده است ، ولی علی رغم اهمّیت  موضوع حمایت های اجتماعی  و تأثیر آن ها در تشویق زوجین به فرزند آوری، این موضوع  خیلی  مورد توجه اندیشمندان و سیاست گذاران قرار نگرفته است  . صاحب نظران، حمایت اجتماعی را واقعیتی اجتماعی و آن را ناشی از ادراک و تصور فرد می دانند . دیگران، آن را مفهومی چند بعدی می دانند که هر دو بعد واقعی و تصوری را در بر می گیرد (7).  حمایت اجتماعی : یعنی این احساس که شخص مورد توجه دیگران است و دیگران برای او ارزش قائلند و این که او به یک شبکه اجتماعی متعلق است (8) حمایت اجتماعی عبارتسـت از آرامش احساسـی و جسـمانی که خانواده، دوسـتان یا همکاران و بقیـه بـه فردی می دهند.  حمایـت اجتماعی یعنی دانسـتن این مطلب که شـما بخشـی از جامعه ای هسـتید که شـما را دوسـت دارد، برای شـما ارزش قائل اسـت و خیرخواه شـما است. حمایت اجتماعی مفهومی است که عموماً به عنوان کمکی از جانب دیگران در شرایط،  دشوار زندگی دریافت می شود، درک می گردد(9) حمایت اجتماعی نیرومندترین  نیروی مقابله ای برای رویارویی با شرایط تنش زا است (10) این نوع از حمایت شامل حمایتی است که توسط مادر ، پدر ، همسر ، اعضای درجه یک و درجه دو،  خانواده و همسایگان و بستگان صورت می گیرد . مطالعات متعدد نشان داده اند، افرادی که سطوح بالای حمایت از سوی والدین خویشاوندان و دوستان را درک می کنند در قیاس با افرادی که از حمایت های اجتماعی کمتری  برخوردارند، تمایل بیشتری به داشتن فرزند نشان داده اند(11).  یک مطالعه در نروژ نشان داد افرادی که از حمایت‌های اجتماعی باروری بهره‌مند هستند،  نسبت به گروهی که سه سال بعد قصد فرزندآوری داشتند زودتر اقدام به فرزندآوری کرده اند(12) . برخی دیگر از مطالعات به این نتیجه رسیده اند که محیط حمایتی خانواده از جمله والدین دوستان و همکاران با تولد فرزند دوم و همچنین فرزندان بعدی ارتباط معنی‌داری داشته اند(13). حمایت های اجتماعی می‌تواند به صورت غیرمستقیم از طریق جلب اطمینان و رفع نگرانی زوجین برای وارد شدن  به پروسه فرزندآوری وارد عمل شود  به طوری که تعامل با اعضای شبکه و به ویژه اطمینان از حمایت اعضا ممکن است زوجین را به فرزندآوری ترغیب نماید. همچنین حمایت اجتماعی از سوی اطرافیان به خصوص والدین زوجین  و دیگر اعضای خانواده و دوستان می توانند به صورت ارائه حمایت عاطفی توصیه برای افزایش فرزندان و توصیه‌های موردی در جهت مراقبت کودک باشد. بنابراین به نظر می‌رسد تبادلات درون شبکه ای به ویژه با افراد مهم و حمایت‌کننده،  همانند خانواده و دوستان نزدیک می تواند بر طریق تغییر نگرش زوجین بر تمایل به  فرزندآوری تاثیرگذار باشد(14) . نتیجه یک مطالعه  دیگر در انگلستان نشان داد زنانی که در پیرامون خود تعداد زیادی از افراد حمایت کننده در شبکه حمایتی خانواده  را دارند سن کمتری را برای تولد اولین فرزند خود تجربه کرده اند(15)،  از سوی دیگر درکی که  افراد از حمایت های دریافت شده دارند و رضایت آنان از آن، بر تمایل به  فرزندآوری تاثیر گذار است. از بین  انواع حمایت های اجتماعی که از سوی اقوام درجه یک و درجه دو و دوستان  انجام می شود، حمایت درک شده نسبت به همسر و نقش همسر در امور منزل و نگهداری از کودکان در قیاس با سایر اعضای شبکه حمایتی  زنان نسبت به فرزندآوری تاثیر بیشتری گذاشته است(16). در گزارشات مطالعات کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD,2011 (نیز بر نقش مثبت همکاری همسر در امور منزل بر فرزندآوری زنان تأکید شده است(17).  البته برخی مطالعات این تاثیر را صرفاً برای داشتن بیش از یک فرزند در نظر گرفته‌اند ولی در نهایت پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که هر چند حمایت همسر به دوران  بعد از تولد فرزند اول ارتباطی ندارد اما تمایل به  تولد فرزندان بیشتر را بهبود می بخشدو این بدان  معنی است که،   زنانی که همسرشان ساعت‌هایی را برای انجام امور منزل یا نگهداری از کودک اختصاص می‌دهند بیشتر احتمال دارد بخواهند فرزند دوم را داشته باشد(18).  در ایران هم مطالعاتی در مورد ارتباط شبکه های حمایتی از زنان در تمایل آنها و فرزندآوری صورت گرفته است،نتایج حاصل از  یک مطالعه پیمایشی در تهران نشان داد، تاثیر شبکه خویشاوندی در گرایش زنان به فرزندآوری موثر است و  میانگین تعداد فرزندان، در زنانی که ارتباط بیشتری با اعضای خانواده خود و دوستانشان دارند بیشتر می باشد (19) . انواع حمایت های اجتماعی که در تشویق به فرزند آوری مؤثرند عبارتند از : کمک  های مادی مانند ، کمک مالی و پولی و تأمین امکانات . کمک های خدماتی مانند کمک علمی و خدماتی ، همکاری در تقسیم امور خانه و تربیت فرزند ، ارائه  خدمات ، کمک به خود مراقبتی.  کمک های عاطفی که شامل : ایجاد نوع رابطه صمیمی  و با محبت ، ابراز محبت و علاقه،  ابراز همدردی و درک و همدلی ، قوت قلب  دادن ، مراقبت ، عشق ، گوش دادن صمیمانه به درد و دل ، ایجاد فرصت  برای احساسات و توجه به نیازهای همسر است . کمک های اطلاعاتی  و مشورتی که شامل،  ارائه نصیحت و راهنمایی، توصیه و مشاوره به فرد تکیه بر نظر مشورتی دیگران برای حل مشکل ، تأیید رفتارها و کوشش های مرتبط با مراقبت از خود توسط همسر ، خانواده و اطرافیان  است .

نویسندگان:

فائزه سادات عظیم زاده اردبیلی[دانشیار دانشگاه امام صادق ، پردیس خواهران] 

فاطمه رضوی راد [کارشناسی ارشد مطالعات زنان]

پی نوشت :

1-   ثمنی، لیلا، کوه پیما رونیزی ، زهرا ، کوه پیما رونیزی ، سمیه (1399) تأثیر حمایت قانونی از زنان شاغل در دوره بارداری و شیر دهی بر تمایل ایشان به فرزند آوری ، پژوهش نامه اسلامی زن و خانواده ، شماره 34، 132-117

2. Tavousi M, Esmaeil Motlagh M, Eslami M, Haerimehrizi A, Hashemi A, Montazeri A.(2016) Fertility desire among Iranians living in Tehran: reasons for desire and disinterest. Payesh 2016; 6: 663-668  [in Persian]

3- Fahlén S, Oláh L. Female employment, work hours and childbearing intentions in Sweden in the early 2000s:  A capability perspective. Stockholm University: Stockholm Research Reports in Demography 12. 2010[available from: https://www.su.se/polopoly_fs/1.18709.1320939635!/ WP_2010_8.pdf, accessed 2018/06/13].

4- Bernardi L, Klärner A.(2014) Social networks and fertility. Demographic Research: 641-670

5- Rossier C, Bernardi L.(2009) Social interaction effects on fertility: Intentions and behaviors. European Journal of Population/Revue européenne de Démographie  4: 467-485

6- Rossier C, Bernardi L.(2009) Social interaction effects on fertility: Intentions and behaviors. European Journal of Population/Revue européenne de Démographie   4: 467-485

7.Alipour A. (2006)Relationship between social support and immune parameters in healthy individuals. Assessment of the Main Effect Model.Iran J Psychiat Clin Psychol. 12(2):134-9. [In Persian].

8- Gachel RJ, Grantes DS.(1998) An introduction to health psychology. Translated by: Khoynegad GH; Mashhad: Astan Quds Razavi Pub(Beh Nashr)

9- Taylor DJ, Lichstein KL, Durrence HH(2003). Insomnia as a health risk factor. Behav Sleep Med;1(4):227-47.

10 - Lee EH, Yae Chung B, Boog Park H, Hong Chung K.(2004) Relationships of mood disturbance and social support to symptom experience in Korean women with breast cancer. J Pain Symptom Manage 27(5):425-33

11-König S. (2018) Higher order births in Germany and Hungary: Comparing fertility intentions in a national context. In: Sozialforschung MZES Mannheim 2011: 1-18[aveilable from: www.mzes.uni-mannheim.de/publications/wp/wp-146.pdf, accessed

12-Dommermuth L, Klobas J, Lappegård T.(2018) Differences in childbearing by time frame of fertility intention. A study using survey and register data from Norway. 2014[available from:  https://www.ssb.no/en/forskning/discussion- papers/_attachment/182990, accessed 2018/02/16

13- Bühler C, Fratczak E.(2018) Social Capital and Fertility Intentions: The Case of Poland. Max Planck Institute for Demographic Research, 2004[available from: https://core.ac.uk/download/pdf/6385732.pdf accessed

14- Keim S, Klärner A, Bernardi L.(2009) Qualifying social influence on fertility intentions: composition, structure and meaning of fertility-relevant social networks in Western Germany. Current Sociology 2009; 6: 888-907

15- Mathews P, Sear R. (2013) Does the kin orientation of a British woman's social network influence her entry into motherhood? Demographic Research  313-340  

16-Cooke LP. (2009) Gender equity and fertility in Italy and Spain. Journal of Social Policy  1:123-140

17- De Laat J, Sevilla-Sanz A.(2011) The fertility and women's labor force participation puzzle in OECD countries: the role of men's home production. Feminist Economics  2: 87-119

18- Park S-M.(2012) Social networks and second-childbirth intentions of Korean married women. Journal of Reproductive and Infant Psychology   4: 398-412

19-  قدرتی ح ، احمدی ا ، مختاری م ، افراسیابی ح،(2011) ، تحلیل سرمایه اجتماعی و باروری در مناطق شهری مطالعات  فصلنامه جغرافیایی مناطق سبزوار. مناطق خشک؛ 4: 79-94

ارسال نظر

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
7 + 6 =