به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ سنجش سلامت نوآموزان بدو ورود به مدرسه، دهه‌هاست در کشور انجام می‌شود. اگر کودکی دچار مشکلات جسمی یا ذهنی باشد و این مسأله به درستی شناسایی نشود، در مدرسه با برچسب درسخوان نبودن و بهره هوشی پایین روبه‌رو می‌شود یا گاهی زمان را برای درمان از دست می‌دهد. بنابراین شناسایی زودهنگام برخی مشکلات شناختی، رفتاری و رشدی در کودکان، به آنها در جریان آموزش و تربیت که کلید جدی آن در بدو ورود به مدرسه خورده می‌شود، کمک بسیاری می‌کند.
با اینکه بیشتر والدین خیلی زودتر از سنجش‌های آموزش و پرورش به برخی مشکلات کودکان‌شان پی می‌برند و با حساسیت آن را دنبال می‌کنند، اما ضرورت پایش و سنجش کودکان از حیث سلامت جسمی و رشدی یکی از ضروریات برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی است. سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور با احداث مراکز جامع سنجش، آموزش، توانبخشی و مداخله بهنگام رشدی و تربیتی، تلاش کرده رویکرد خود را از رویکرد سنتی تغییر دهد.
دکتر محمد مصطفوی، معاون پیشگیری، تشخیص و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور با اشاره به آخرین آمار نوآموزان مورد ارزیابی قرار گرفته، می‌گوید:«نوبت‌گیری برای ارزیابی کودکان از طریق سایت انجام می‌شود و تا 30 اردیبهشت‌ماه 1404، یک میلیون و 156 هزار و 962 نفر، یعنی 92 درصد از نوآموزان در سایت نوبت گرفته‌اند. از این تعداد یک میلیون و 51 هزار و 239 نوآموز، یعنی 84 درصد نوآموزان مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.»
حرکت به سمت استانداردهای آموزشی بین‌المللی مبنی بر تشخیص بموقع کودکان در معرض خطر برای سازماندهی برنامه‌های آموزشی و جلوگیری از به هدر رفتن سرمایه‌های مادی و معنوی کشور، جزو ضرورت‌هایی بود که باعث اجرای طرح سنجش سلامت شده است. به همین دلیل از نوزدهم اسفند سال 1375 هر سال، طرح سنجش براساس قوانین فرادستی شامل مصوبه هیأت وزیران، مطابق اساسنامه مصوبه مجلس شورای اسلامی و قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور جزء «۳» بند «ه» ماده ۱۹ اجرا می‌شود. مصطفوی می‌گوید:«برنامه ملی سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی نوآموزان پیش‌دبستان و بدو ورود به دبستان، هر ساله انجام می‌شود.
هدف، شناسایی، تشخیص و مداخله بهنگام برای نوآموزان پیش‌دبستان و بدو ورود به دبستان و جای‌دهی مناسب نوآموزان و تضمین عدالت آموزشی است.» گرفتن برگه تأییدیه سنجش، برای ورود به کلاس اول ابتدایی ضروری است. مهم‌ترین هدف آموزش و پرورش از سنجش بدو ورود، شناسایی کودکان نیازمند آموزش‌های ویژه و ارجاع این کودکان به مدارس استثنایی است. اگر کودکی در این آزمون‌ها نمره قبولی نگیرد، به او یک فرصت مجدد برای سنجش داده می‌شود. آزمون دوم حدود 3 تا 4 ماه بعد، از کودک گرفته می‌شود. مثلاً اگر کودک در سؤال‌های مربوط به شمارش اعداد مشکل داشته باشد، می‌توان با آموزش این مشکل را برطرف کرد تا در آزمون مجدد نمره مطلوب را به دست آورد. در آزمون‌های سنجش، نمره وجود ندارد و نتایج به صورت کیفی درج می‌شود. به طور مثال در سنجش بینایی، نمره شماره چشم را اعلام نمی‌کنند، بلکه وضعیت بینایی را با طبیعی یا غیرطبیعی گزارش می‌دهند. از ضریب هوشی هم خبری نیست و توان هوشی کودک را با اصطلاحاتی مانند زیر خط برش یا در محدوده نرمال مطرح می‌کنند.
معاون پیشگیری، تشخیص و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور در این‌باره می‌گوید:«ارزیابی کارکردهای اجرایی، ارزیابی مراقبت سلامت و بهداشت (قد و وزن، پوست و مو، دهان و دندان و واکسیناسیون)، ارزیابی جسمی-حرکتی (بررسی وضعیت اندام‌ها، راه رفتن و دستها)، ارزیابی بینایی و شنوایی، ارزیابی گفتار و زبان، ارزیابی هیجانی-رفتاری، ارزیابی آمادگی تحصیلی و ارزیابی شایستگی حرکتی، از جمله مواردی هستند که توسط کارشناسان انجام می‌شوند.» اما این آزمون‌ها و دقت تشخیص آنها چقدر با استانداردهای روز دنیا منطبق است و آیا ارزیابی‌های حرکتی و گزینه‌های جدیدتری در آزمون‌های سنجش لحاظ شده‌اند یا نه؟ این سؤالی است که مصطفوی در پاسخ به آن می‌گوید:«بله، ارزیابی جسمی-حرکتی (بررسی وضعیت اندام‌ها، راه رفتن و دستها)، همچنین شایستگی حرکتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آزمون‌های غربالگری سازمان آموزش و پرورش استثنایی به صورت چندبعدی و با هدف شناسایی دقیق نیازهای ویژه طراحی شده‌اند و از استانداردهای بین‌المللی در حوزه روان‌سنجی پیروی می‌کنند و تصویر کاملی از وضعیت نوآموز را به منظور جای‌دهی و مداخلات بهنگام ارائه می‌دهند. این ابزارها از نظر اعتبار و پایایی با روش‌های علمی، اعتبارسنجی می‌شوند. هماهنگی با پژوهش‌های روز دنیا، تضمین‌کننده دقت و کارآیی این فرآیند در شناسایی بموقع و حمایت از دانش‌آموزان است.»
به گفته معاون پیشگیری، تشخیص و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی، هزینه‌های اجرای این طرح از محل درآمدهای اختصاصی سنجش تأمین می‌شود. او در پاسخ به انتقادهای برخی از خانواده‌ها در مورد نتایج سنجش توضیح می‌دهد:«مجموعه آزمون‌های سازمان آموزش و پرورش استثنایی با روش‌های استاندارد شده علمی، طراحی و با مشارکت متخصصان و پشتوانه علمی و پژوهشی و با توجه به چهارچوب‌های بین‌المللی و بومی اعتبارسنجی می‌شوند. نتایج به دست آمده با رویکرد جدید و با استفاده از مجموعه‌ای از آزمون‌ها حاصل می‌شود و نمی‌توان آن را با آزمون‌های خارج از این چهارچوب که به شیوه تک‌بعدی، نوآموزان را بررسی و ارزیابی می‌کنند، مقایسه کرد.» مصطفوی با اشاره به اینکه تنها مرجع رسمی ارزیابی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی است، تأکید می‌کند:«برابر با پیش‌بینی‌های انجام شده، تا پایان خردادماه 1404 تمامی ارزیابی‌ها انجام می‌شود.»
بــــرش
5 دقیقه برای یک عمر
برنامه سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی نوآموزان بدو ورود به دبستان، انگار در جلب رضایت والدین چندان موفق نبوده؛ لاله مادر محمد است. او که پسرش را چند روز قبل برای ارزیابی سنجش سلامت به یکی از مراکز برده، از روند برگزاری آزمون‌ها چندان راضی نیست. به او گفته‌اند پسرش باید یک بار دیگر برای سنجش بیاید و نیاز به بررسی بیشتر دارد. او می‌گوید:« نمی‌دانم چه پرسیده‌اند، از نظر من که بچه هیچ مشکلی ندارد. او کاملاً سالم است، هر چه می‌پرسم چه سؤال‌هایی را نتوانسته جواب بدهد، چیزی نمی‌گوید. می‌خواهم برگه‌های ارزیابی را ببینم.» گلایه‌ها از نتایج ارزیابی‌ها کم نیست. سؤالات سنجش کلاس اول، معمولاً درباره مهارت‌های اولیه کودک در زمینه‌های بینایی، شنوایی، گفتاری و هوشی طراحی می‌شوند. هدف از سنجش، غربالگری اولیه است و نباید از آن توقع اطلاعات دقیق و کامل داشت. بعد از سنجش اولیه، اگر در زمینه‌ای احتمال مشکل وجود داشته باشد، کودک به متخصصان حرفه‌ای ارجاع داده می‌شود تا ارزیابی جامعی از مشکل او انجام شود.
در این مرحله اطلاعات دقیق‌تری از سنجش و نحوه درمان به خانواده ارائه می‌شود. یکی از کارشناسانی که سال‌ها برگزارکننده سنجش بوده است در مورد سؤال‌هایی که از کودک می‌شود، می‌گوید:«متأسفانه برخی از شکایات خانواده‌ها درست است. سنجش نوآموز در یک بازه زمانی 5 تا 7 دقیقه‌ای انجام می‌شود، در حالی که حداقل باید 20 دقیقه برای ارزیابی‌ها وقت گذاشت.» این کارشناس معتقد است سؤال‌ها بسیار ابتدایی است:«اینکه از نوآموز امروزی بپرسیم تشنه که شدی چه می‌کنی یا برای ارزیابی حرکتی فقط به «بشین و پاشو» و «لی لی» اکتفا کنیم، به نظرم جوابگوی نیاز امروز کودکان نیست و دقت نتایج را هم کمتر می‌کند.» تمایل به برتر و بدون مشکل بودن نوآموزان از همین طرح سنجش کلید زده می‌شود. همه والدین تمایل دارند کودکشان با موفقیت این مرحله را پشت سر بگذارد، برای همین گاهی به سراغ مراکز خصوصی می‌روند و با پرداخت هزینه‌هایی، کودک را در معرض آزمون‌های مختلف هوش و استعداد قرار می‌دهند. این کارشناس باسابقه سنجش با بیان اینکه متأسفانه با لو رفتن سؤالات آزمون‌های سنجش مواجه هستیم، می‌گوید:«سؤال‌ها از نظر ما ساده است و کودکانی که نتوانند جواب دهند، در مرحله دوم با سؤال‌های ساده‌تری ارزیابی می‌شوند. اگر باز هم موفق نشوند، آنها را برای ارزیابی‌های تخصصی ارجاع می‌دهیم.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که بسیاری از خانواده‌ها برای اینکه کودک بتواند از پس این آزمون برآید، او را تحت فشار می‌گذارند. من مادران بسیاری را دیده‌ام که از روز قبل به مرکز می‌آیند و از بقیه مادران و کودکان در مورد آزمون سؤال می‌پرسند. به نظرم این همه استرس و کنجکاوی خانواده‌ها شرایط را برای کودک سخت‌تر می‌کند. در بسیاری از کودکانی که برای سنجش مراجعه می‌کنند، علائمی از استرس و اضطراب را می‌توان مشاهده کرد که به نظر می‌رسد بیشتر ناشی از فشار خانواده‌ها به کودک باشد، هر چند فضای مراکز هم چندان دوستانه نیست و بیشتر بچه‌ها فکر می‌کنند آنها را به دکتر آورده‌اند. از طرف دیگر، آزمون‌گرها هم خسته می‌شوند. نتایج آزمون‌گر در کودک اول، با آخرین کودک حتماً تفاوت‌هایی خواهد داشت و همه این موارد اعتبار نتایج را تا حدودی زیر سؤال می‌برد.» با این‌همه به‌رغم برگزاری طرح سنجش به مدت چندین دهه، به نظر می‌رسد این برنامه می‌تواند با اضافه شدن موادی از جمله گنجاندن شناسایی بهره هوشی کودکان یا پیگیری جدی‌تر برای مداخلات، گسترده‌تر شود. برخی از مشکلات نوآموزان مثل مواردی از اوتیسم خفیف با پیگیری و آموزش، این امکان را به کودک می‌دهد تا بتواند در مدارس عادی و در کنار دیگر دانش‌آموزان به ادامه تحصیل بپردازد.