به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ خرید اقساطی، روزگاری مختص کالاهای بزرگ و ضروری مانند خودرو یا لوازم خانگی بود، اما امروز تقریباً همه چیز – از پوشاک و موبایل تا سفر و آموزش – را می‌توان به صورت قسطی تهیه کرد. در شرایطی که تورم مزمن، کاهش قدرت خرید و افزایش ناگهانی قیمت‌ها، زندگی بسیاری از خانواده‌ها را در تنگنا قرار داده، خرید قسطی به یک انتخاب فراگیر تبدیل شده است.
اما در کنار فواید قابل توجه این شیوه خرید، پیامدهای پنهان اقتصادی و روانی آن نیز نگرانی‌هایی را برانگیخته است. در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف این پدیده نوظهور می‌پردازیم: آیا خرید قسطی یک تاکتیک منطقی برای مدیریت اقتصادی خانواده است یا چاهی برای گرفتار شدن در بدهی‌های تمام‌نشدنی؟
چرا خانواده‌ها به خرید قسطی روی آورده‌اند؟
کاهش شدید قدرت خرید
طی یک دهه گذشته، افزایش پیوسته تورم باعث شده حتی طبقه متوسط نیز نتواند کالاهای ضروری خود را نقدی تهیه کند. از سوی دیگر، جهش‌های قیمتی ناگهانی در بازار ارز، مسکن و خودرو باعث شده خرید نقدی برای بسیاری تقریباً ناممکن شود. در چنین شرایطی، خرید قسطی راه‌حل به‌ظاهر ساده‌ای برای حفظ سطح زندگی به نظر می‌رسد.
تبلیغات گسترده فروشندگان
فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های فروش آنلاین با وعده‌هایی چون «بدون پیش‌پرداخت»، «تحویل فوری» و «اقساط بلندمدت بدون بهره»، ذهن خریداران را به خرید سریع ترغیب می‌کنند. این تبلیغات با ترکیب جملات هیجان‌برانگیز و احساس فوریت، حتی برای کالاهای غیرضروری، تقاضا ایجاد می‌کنند.
فشارهای اجتماعی و روانی
در بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، مقایسه سبک زندگی افراد شدت یافته است. دیده شدن در موقعیت‌های خاص، داشتن کالاهای به‌روز یا رفتن به سفرهای خارجی، از جمله مواردی هستند که خانواده‌ها گاهی برای هم‌پایی با جامعه، به خرید قسطی روی می‌آورند.
فواید خرید قسطی در مدیریت اقتصادی خانواده
1. توزیع هزینه‌ها در بازه زمانی
خرید اقساطی به خانواده‌ها این امکان را می‌دهد که کالاهای موردنیاز خود را بدون فشار مالی فوری تهیه کنند و هزینه آن را در چند ماه یا سال پرداخت کنند.
2. دسترسی به کالاهای ضروری
برای برخی خانواده‌ها، خرید قسطی تنها راه ممکن برای تهیه کالاهای حیاتی مانند یخچال، لباس‌شویی، وسایل گرمایشی یا آموزشی است.
3. حمایت از تولیدکننده و بازار
فروش اقساطی، در بسیاری موارد به چرخش بیشتر کالا و رونق بازار نیز کمک می‌کند. برخی کسب‌وکارها با ارائه فروش اقساطی توانسته‌اند بقای خود را حفظ کنند.
آسیب‌ها و چالش‌های خرید قسطی
۱. بدهی‌های زنجیره‌ای
یکی از پیامدهای رایج خرید قسطی، انباشته شدن اقساط مختلف از فروشگاه‌ها، اپلیکیشن‌ها و شرکت‌های متنوع است. خانواده‌هایی که هم‌زمان درگیر چند قسط هستند، ممکن است با کوچک‌ترین اختلال اقتصادی دچار بحران مالی شوند.
۲. نبود آموزش مالی و اقتصادی
بسیاری از افراد، به‌ویژه در طبقات متوسط و پایین، فاقد آموزش‌های لازم در زمینه مدیریت مالی شخصی‌اند. بدون شناخت نسبت بدهی به درآمد یا آگاهی از نرخ‌های بهره واقعی، ممکن است وارد قراردادهایی شوند که به ضرر بلندمدت آن‌ها ختم شود.
۳. روان‌فرسایی و اضطراب مزمن
پرداخت‌های ماهیانه متعدد، با تاریخ‌های پراکنده و پیگیری‌های بعضاً خشن از سوی شرکت‌های طلبکار، به شکل‌گیری اضطراب مالی در خانواده منجر می‌شود. این اضطراب می‌تواند بر روابط زناشویی، سلامت روان والدین و حتی فرزندان تأثیر بگذارد.
۴. تشویق به مصرف‌گرایی
در حالی که خرید قسطی باید برای تأمین نیازهای ضروری به کار رود، برخی خانواده‌ها برای کالاهای لوکس و غیرضروری نیز به این شیوه خرید روی می‌آورند. در نتیجه، فرهنگ «مصرف قبل از درآمد» تقویت شده و ارزش‌های اقتصادی سنتی مانند پس‌انداز، کمرنگ می‌شود.
تجربه خانواده‌ها از خرید قسطی
روایت ۱ – مادر دو فرزند، معلم:
«برای خرید وسایل مدرسه بچه‌ها از لپ‌تاپ گرفته تا لباس و کیف، مجبور شدم قسطی بخرم. اما وقتی قسط‌ها شروع شد، عملاً ماهانه نیمی از حقوقم می‌رفت. حالا فقط دعا می‌کنم بچه‌ها مریض نشن تا بتونم دخل و خرج رو بچرخونم.»
روایت ۲ – کارمند بانک:
«خرید قسطی زندگی ما رو نجات داد. تونستیم لوازم ضروری جهیزیه دخترم رو تهیه کنیم. اگه این روش نبود، شاید تا چند سال آینده هم نمی‌تونست ازدواج کنه. با برنامه‌ریزی قسط‌هامونو مدیریت کردیم و هنوز هم مشکلی نداشتیم.»
نقش سیاست‌گذاران در تنظیم بازار خرید قسطی
برای آن‌که خرید اقساطی تبدیل به ابزاری مفید برای تقویت اقتصاد خانواده‌ها شود و نه دام بدهی، دولت و نهادهای ناظر باید نقش فعالی ایفا کنند:
۱. تدوین دستورالعمل‌های شفاف برای فروش اقساطی
شفاف‌سازی نرخ بهره واقعی، اعلام مجموع مبلغ پرداختی نهایی و تعیین سقف بدهی‌های مجاز خانوار، از جمله اقدامات مؤثر خواهد بود.
۲. توسعه اعتبارسنجی و نمره اعتباری
با بهره‌گیری از سیستم‌های اعتبارسنجی (Credit Score) می‌توان خطر نکول بدهی را کاهش داد و خدمات اقساطی را فقط به خانواده‌های واجد شرایط ارائه کرد.
۳. آموزش عمومی در حوزه سواد مالی
از طریق رسانه‌ها، مدارس و مراکز فرهنگی می‌توان سطح دانش اقتصادی خانواده‌ها را بالا برد تا آگاهانه‌تر در خرید قسطی مشارکت کنند.
راهکارهایی برای خرید قسطی هوشمندانه
-
پیش از خرید، بررسی کنید آیا کالا واقعاً ضروری است یا صرفاً تحت تأثیر تبلیغات به آن جذب شده‌اید.
-
اگر بیش از ۳۰٪ درآمد ماهانه‌تان صرف اقساط می‌شود، بازنگری جدی در بودجه خانوار لازم است.
-
قراردادهای فروش اقساطی را با دقت بخوانید؛ از نرخ سود، مبلغ نهایی، شرایط فسخ و جریمه تأخیر مطمئن شوید.
-
در صورت امکان، از فروشگاه‌ها و مؤسساتی خرید کنید که مجوز رسمی داشته و در سامانه‌های نظارتی ثبت شده‌اند.
جمع‌بندی:
خرید قسطی در دنیای امروز می‌تواند فرصتی برای دسترسی بهتر به کالاهای ضروری، ارتقای کیفیت زندگی و کاهش فشارهای مالی باشد، اما تنها در صورتی که آگاهانه، منطقی و با توان مالی متناسب صورت گیرد. فرهنگ خرید قسطی اگر بر پایه آموزش، شفافیت و مسئولیت‌پذیری شکل نگیرد، می‌تواند خانواده‌ها را به چرخه‌ای از بدهی و استرس دائمی گرفتار کند.
در نهایت، خرید قسطی نه خوب است و نه بد؛ آن‌چه اهمیت دارد، شیوه استفاده از آن است.