به گزارش پایگاه خبری پیام خبری، اگر تا چند سال پیش فقط یکی دو شخصیت سیگاری در یک داستان بودند، حالا در بسیاری از سریال‌های شبکه نمایش خانگی، به‌جز کودک، همه در حال سیگار کشیدن‌اند. مرز بین شخصیت منفی و مثبت از بین رفته؛ حالا حتی محبوب‌ترین کاراکترها که قرار است برای مخاطب الگو باشند، با سیگار تعریف می‌شوند.
این روند، بیش از آن‌که صرفاً یک انتخاب نمایشی باشد، به‌تدریج تبدیل به یک الگوی فرهنگی خطرناک شده؛ الگویی که نوجوانان و مخاطبان جوان به‌سرعت از آن تأثیر می‌پذیرند.
از صفحه نمایش تا نخ اول
جیمز سارجنت، پژوهشگر علوم روان‌شناختی مغز، در مطالعات خود نشان داده که تماشای صحنه‌های سیگار کشیدن در فیلم‌ها تأثیر مستقیمی بر تمایل نوجوانان به شروع مصرف دخانیات دارد.
او در یکی از تحقیقاتش در سال ۲۰۰۳، با بررسی ۶۵۲۲ نوجوان آمریکایی به این نتیجه رسید که آن‌هایی که کمتر در معرض صحنه‌های مصرف سیگار بودند، تا ۱۲ برابر کمتر به سیگار کشیدن گرایش پیدا کردند.
همچنین مطالعه‌ی دیگری که توسط او انجام شد، رابطه‌ای معنادار میان تماشای این تصاویر و احتمال تبدیل‌شدن نوجوانان به سیگاری‌های دائمی را نشان می‌دهد؛ یعنی تأثیر این نمایش‌ها تنها به اولین تجربه ختم نمی‌شود، بلکه بر ادامه‌دار شدن این رفتار نیز نقش دارد.
همکاران او، جیمز جیبسون و هانه‌وینکل، نیز در پژوهشی نشان دادند که حتی مواجهه غیرمستقیم با برندهای دخانیاتی که در فیلم‌ها و تبلیغات پنهان دیده می‌شوند، احتمال شروع مصرف را افزایش می‌دهد. طبق داده‌های آن‌ها، طی یک‌سال، ۱۹ درصد از نوجوانانی که پیش‌تر هرگز دخانیات مصرف نکرده بودند، با دیدن این صحنه‌ها به مصرف سیگار روی آوردند.
تجربه جهانی؛ از برزیل تا تایلند
در بسیاری از کشورهای جهان، این خطر به رسمیت شناخته شده و سیاست‌گذاری‌های مشخصی برای مهار آن صورت گرفته است. هند، یکی از پیشگامان این مسیر، نمایش مصرف دخانیات بدون هشدارهای تصویری را ممنوع کرده و با جریمه‌های سنگین و توقیف محتوا، سازوکار نظارتی جدی ایجاد کرده است. اجرای این سیاست، کاهش ۱۵ درصدی مصرف دخانیات در نوجوانان را در پی داشته است.
در برزیل، نمایش دخانیات در ساعات پربیننده محدود شده و سیستم رده‌بندی سنی فیلم‌ها سختگیرانه‌تر عمل می‌کند. در تایلند، علاوه بر الزامی بودن هشدارهای بهداشتی، نظارت دائمی بر تولیدات نمایشی صورت می‌گیرد.
در تایلند، علاوه بر هشدارهای اجباری، سانسور محتوا و کنترل دقیق روی پلتفرم‌های رسمی انجام می‌گیرد تا نمایش مصرف دخانیات به حداقل برسد.
جریمه سنگین؛ سیاست خوب با اما و اگر
در ایران نیز اخیراً رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت اعلام کرده است که برای هر ثانیه نمایش استعمال دخانیات در فیلم‌ها و سریال‌ها، جریمه‌ای تا سقف ۲۱۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. این پیشنهاد که قرار است با همکاری ساترا بررسی و اجرا شود، در صورت اجرا می‌تواند یکی از جدی‌ترین گام‌ها برای مقابله با عادی‌سازی مصرف دخانیات در رسانه‌ها باشد.
با این حال، چند ملاحظه اساسی وجود دارد: اول اینکه رقم اعلام‌شده بسیار بالاست و اگر مبنای اجرایی شفافی نداشته باشد، ممکن است عملاً به‌جای بازدارندگی، صرفاً به یک تهدید بی‌اثر تبدیل شود. دوم آن‌که باید راه‌های دور زدن این قانون بسته شود؛ چه از طریق حذف موقتی صحنه‌ها برای ممیزی و چه در نسخه‌های منتشرشده در پلتفرم‌های غیررسمی.
در نهایت، اگر این سیاست با دقت، انصاف و نظارت اجرایی شود، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در مسئولیت‌پذیری اجتماعی تولیدکنندگان آثار نمایشی و کاهش الگوهای پرخطر در ذهن نسل نوجوان باشد.