به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده، صدیقه حنطوش زاده استاد طب مادر و جنین دانشگاه علوم پزشکی تهران در نشست خبری با موضوع بررسی «موج دوم پویش نَفَس» و تبیین تأثیرات موج نخست این پویش در کاهش آمار سقط جنین در کشور حضور پیدا کرد و گفت: بر اساس شواهد علمی، از همان لحظه‌ی شکل‌گیری جنین، یک انسان کامل وجود دارد و حتی یک سلول اولیه می‌تواند به یک انسان کامل تبدیل شود. در بسیاری از جوامع جهان، از آغاز شکل‌گیری جنین، تمام حقوق انسانی برای او در نظر گرفته می‌شود و در کشور ما نیز چنین نگاهی وجود دارد.
وی در توضیح دیدگاه علمی و دینی درباره‌ی حقوق جنین گفت: اگر ثابت شود که حتی یک جنین یک‌روزه شکل گرفته است، تمام حقوق شرعی و قانونی به او تعلق می‌گیرد. این مسئله محدود به جامعه ما نیست؛ در کشورهای مختلف دنیا نیز از همان ابتدا، جنین به‌عنوان موجودی زنده و دارای حق حیات شناخته می‌شود.
حنطوش‌زاده افزود: وقتی می‌گوئیم جنین از آغاز جان دارد و زندگی او شروع شده است، در واقع به رسالتی اشاره می‌کنیم که خانواده‌ها باید آن را درک کنند. هر خانواده‌ای که تصمیم به فرزندآوری دارد، باید با آمادگی و آرامش وارد این مسیر شود. در فرهنگ ما توصیه‌هایی مانند خواندن سوره‌های خاص در ماه‌های مختلف بارداری وجود دارد؛ همان‌طور که در فرهنگ‌های دیگر نیز توصیه‌هایی برای گفت‌وگو، شعرخوانی یا موسیقی برای جنین از ماه‌های اولیه مطرح است. این رفتارها نشان می‌دهد که ارتباط عاطفی و اخلاقی با جنین از همان مراحل ابتدایی شکل می‌گیرد و اثرگذار است.
وی اظهار کرد: از دیدگاه علمی، همان سلول نخست می‌تواند انسان کاملی را به‌وجود آورد. در روش‌های درمان ناباروری مانند IVF نیز، از جنین شش‌سلولی می‌توان حتی پس از ۳۰ سال، یک انسان کامل به‌دست آورد؛ بنابراین در کامل بودن جنین از همان ابتدا تردیدی نیست.
به گفته حنطوش‌زاده، قلب جنین از حدود ۴ تا ۵ هفتگی زیر میکروسکوپ قابل مشاهده است و در سونوگرافی هفته‌ی ششم یا هفتم نیز به‌صورت واضح دیده می‌شود. در هفته‌ی دوازدهم، استخوان‌های جنین شروع به شکل‌گیری می‌کنند و تا هفته‌ی چهاردهم تا شانزدهم ساختار بدنی جنین به وضوح قابل تشخیص است.
وی خاطرنشان کرد: از هفته‌ی چهاردهم تا شانزدهم به بعد، احساس درد در جنین آغاز می‌شود و مطالعات نشان داده‌اند که از هفته‌ی ۲۰ تا ۲۲، گیرنده‌های درد در بدن جنین به‌طور کامل فعال می‌شوند. به همین دلیل در هنگام انجام مداخلات پزشکی، جنین واکنش‌های رفتاری و حتی فیزیولوژیک به درد نشان می‌دهد.
حنظوش‌زاده گفت: در فیلم‌برداری‌های انجام‌شده از جنین در رحم، لبخند، گریه و واکنش چهره‌ی او نسبت به محرک‌های دردناک مشاهده شده است. این تصاویر نشان می‌دهد که جنین نه‌تنها دارای قلب و استخوان است، بلکه از همان مراحل اولیه رشد، احساس و واکنش انسانی دارد.
در ادامه نشست زهرا تاولی متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: تفاهم‌نامه همکاری میان وزارت بهداشت و بسیج جامعه پزشکی باعث شد فعالیت‌های مربوط به حمایت از مادران باردار و پیشگیری از سقط جنین، در قالب طرح نفس به صورت منسجم و هماهنگ دنبال شود. با افتتاح مراکز نفس در سراسر کشور، این طرح نظم و ساختار هدفمندتری به خود گرفت و موضوع انصراف از سقط به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفت.
تاولی افزود: نتیجه‌ی این تلاش‌ها بسیار امیدبخش بوده است، به‌گونه‌ای که تاکنون حدود ۱۵ هزار جنین که احتمال تولدشان وجود نداشت، اکنون در مرحله بارداری هستند و به‌زودی شاهد تولد بسیاری از آن‌ها خواهیم بود. مشاهده‌ی این نوزادان در رویدادهای طرح نفس و جشن‌های مربوط به تولدشان، حس عمیق رضایت و امید را در میان مادران و مسئولان این طرح ایجاد کرده است.
وی با اشاره به گسترش مراکز نفس در سطح کشور اظهار کرد: تاکنون حدود ۳۲۰ مرکز نفس در سراسر ایران راه‌اندازی شده است. فعالیت این مراکز، همراه با آموزش و آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها، نقش مهمی در کاهش آمار سقط و افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش و حرمت جنین داشته است.
تاولی اذعان کرد: جنین از ابتدای وجود خود دارای حیات و حرمت است و یکی از محورهای اصلی طرح نفس، تبیین همین موضوع در جامعه بوده است. در همین راستا، بسته‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی متعددی برای مراکز بهداشت ارسال شده تا راهکارهای عملی برای حفظ حیات جنین و تشویق مادران به انصراف از سقط در اختیار کارکنان قرار گیرد.
وی در ادامه گفت: بسیاری از مادرانی که با مراجعه به مراکز نفس اعلام کرده بودند قصد سقط دارند، پس از دریافت مشاوره و حمایت‌های روحی و اجتماعی، از تصمیم خود منصرف شدند. بخشی از این مادران اکنون دوران بارداری خود را به پایان رسانده‌اند و نوزادانشان متولد شده‌اند. روند افزایشی این آمار به‌ویژه در دو سال اخیر نشان‌دهنده‌ی موفقیت طرح ملی نفس در حفظ جان جنین‌ها و حمایت از مادران باردار است.
۳۲۰ مرکز نفس در سراسر ایران راه‌اندازی شد
در ادامه نشست زهرا تاولی متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: تفاهم‌نامه همکاری میان وزارت بهداشت و بسیج جامعه پزشکی باعث شد فعالیت‌های مربوط به حمایت از مادران باردار و پیشگیری از سقط جنین، در قالب طرح نفس به صورت منسجم و هماهنگ دنبال شود. با افتتاح مراکز نفس در سراسر کشور، این طرح نظم و ساختار هدفمندتری به خود گرفت و موضوع انصراف از سقط به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفت.
تاولی افزود: نتیجه‌ی این تلاش‌ها بسیار امیدبخش بوده است، به‌گونه‌ای که تاکنون حدود ۱۵ هزار جنین که احتمال تولدشان وجود نداشت، اکنون در مرحله بارداری هستند و به‌زودی شاهد تولد بسیاری از آن‌ها خواهیم بود. مشاهده‌ی این نوزادان در رویدادهای طرح نفس و جشن‌های مربوط به تولدشان، حس عمیق رضایت و امید را در میان مادران و مسئولان این طرح ایجاد کرده است.
وی با اشاره به گسترش مراکز نفس در سطح کشور اظهار کرد: تاکنون حدود ۳۲۰ مرکز نفس در سراسر ایران راه‌اندازی شده است. فعالیت این مراکز، همراه با آموزش و آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها، نقش مهمی در کاهش آمار سقط و افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش و حرمت جنین داشته است.
تاولی اذعان کرد: جنین از ابتدای وجود خود دارای حیات و حرمت است و یکی از محورهای اصلی طرح نفس، تبیین همین موضوع در جامعه بوده است. در همین راستا، بسته‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی متعددی برای مراکز بهداشت ارسال شده تا راهکارهای عملی برای حفظ حیات جنین و تشویق مادران به انصراف از سقط در اختیار کارکنان قرار گیرد.
وی در ادامه گفت: بسیاری از مادرانی که با مراجعه به مراکز نفس اعلام کرده بودند قصد سقط دارند، پس از دریافت مشاوره و حمایت‌های روحی و اجتماعی، از تصمیم خود منصرف شدند. بخشی از این مادران اکنون دوران بارداری خود را به پایان رسانده‌اند و نوزادانشان متولد شده‌اند. روند افزایشی این آمار به‌ویژه در دو سال اخیر نشان‌دهنده‌ی موفقیت طرح ملی نفس در حفظ جان جنین‌ها و حمایت از مادران باردار است.
کاهش آمار سقط جنین
تاولی اشاره کرد: طبق پژوهش‌های انجام‌شده، در حالی که پیش از این تعداد سقط جنین‌ها بین ۴۵۰ تا ۵۳۰ هزار مورد در سال برآورد می‌شد، این رقم اکنون به حدود ۲۵۴ هزار مورد در سال کاهش یافته است. بر اساس همین آمار، تعداد سقط‌های روزانه از حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ مورد به نزدیک ۷۰۰ مورد در روز رسیده است؛ کاهشی چشمگیر که بخشی از آن مرهون اجرای طرح ملی نفس و فعالیت‌های گسترده فرهنگی و اجتماعی در حمایت از مادران باردار است.
تاولی توضیح داد: اگرچه کشور همچنان با کاهش نرخ باروری مواجه است و شیب جمعیتی به‌سمت کاهش زاد و ولد میل دارد، اما در مقایسه با سال گذشته، سهم سقط جنین در این کاهش به‌طور محسوسی کمتر شده است. به‌صورت کلی آمار تولدها کاهش یافته، اما درصد جنین‌هایی که به تولد می‌رسند افزایش یافته است.
وی با اشاره به آمار پژوهشی گفت: در برخی بررسی‌ها، میزان باروری از ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده، اما تعداد جنین‌های سقط‌شده از حدود ۴۰۵ تا ۵۳۰ هزار مورد به ۲۵۴ هزار مورد کاهش یافته است. این تفاوت فاحش، نشان‌دهنده‌ی تأثیر مثبت اقدامات فرهنگی و اجتماعی در تغییر نگرش خانواده‌ها نسبت به حفظ جنین و ادامه بارداری است.
تاولی افزود: طرح ملی نفس با همکاری وزارت بهداشت و بسیج جامعه پزشکی، از طریق ایجاد مراکز مشاوره، حمایت روانی، معرفی منابع مالی و خیران، و نیز تبیین مبانی دینی و اخلاقی، توانسته نقش مؤثری در انصراف مادران از سقط جنین ایفا کند.
وی تصریح کرد: بسیاری از فعالان میدانی طرح نفس با جان‌ودل در این مسیر تلاش می‌کنند؛ گاه یک مادر داوطلبانه برای مشاوره مراجعه می‌کند و تیم‌های محلی با تلاش شخصی یا جلب حمایت خیران، امکانات رفاهی و درمانی برای او فراهم می‌کنند تا امکان ادامه بارداری‌اش فراهم شود.
تاولی گفت: نتیجه‌ی این تلاش‌ها روشن است؛ آمار سقط در کشور به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته و هزاران جنین که ممکن بود هرگز متولد نشوند، امروز در مسیر رشد و تولد قرار گرفته‌اند. این موفقیت حاصل هم‌افزایی پزشکان، کارشناسان، فعالان فرهنگی و خانواده‌هایی است که به ارزش حیات جنین ایمان دارند.
عوامل جانبی کاهش باروری
حنطوش‌زاده گفت:مشکل مالی به‌تنهایی عامل کاهش فرزندآوری نیست. موضوع فرزندآوری بیش از آنکه به توان مالی خانواده‌ها وابسته باشد، به نگرش فرهنگی و اجتماعی آنان نسبت به داشتن فرزند مربوط است. در واقع، در میان اقشار مختلف جامعه، حتی افراد ثروتمند نیز به اندازه‌ی قشر کم‌درآمد تمایل کمتری به داشتن فرزند بیشتر دارند.
وی ادامه داد: بیش از ۳۰ درصد از افراد، صرف‌نظر از وضعیت اقتصادی‌شان، اعلام کرده‌اند که تمایلی به داشتن فرزند بیشتر ندارند.
او افزود: بسیاری از مادرانی که اقدام به سقط جنین می‌کنند، به‌دلیل زمان نامناسب بارداری این تصمیم را می‌گیرند، نه به‌دلیل فقر مالی.
حنطوش‌زاده در ادامه گفت: بیشترین موفقیت ما در منصرف کردن مادران از سقط، در میان کسانی بوده که گفته‌اند الان وقتش نیست. مثلاً مادری که در دوران شیردهی باردار شده یا دانشجویی که مشغول پایان‌نامه دکتری است. ما برای این گروه‌ها تسهیلات و حمایت‌هایی فراهم کردیم تا بتوانند بدون فشار روحی و مالی بارداری خود را ادامه دهند.
وی به تفاهم‌نامه وزارت بهداشت و بنیاد برکت اشاره کرد و گفت: بر اساس این تفاهم‌نامه، برای مادرانی که تصمیم به ادامه بارداری می‌گیرند، حمایت‌های اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته شده است. او با بیان اینکه طلاق در جامعه در حال افزایش است اما بسیاری از اختلافات با مشاوره قابل حل است، افزود: متأسفانه تصمیم به سقط در بسیاری از موارد ناشی از اختلافات لحظه‌ای زن و شوهر است، در حالی که بیشتر این مشکلات با گفت‌وگو و راهنمایی برطرف می‌شود.
حنطوش‌زاده تأکید کرد: حدود ۹۰ درصد زوج‌ها در مقطعی از زندگی دچار اختلاف می‌شوند، اما تنها ۴ تا ۵ درصد از این اختلافات واقعی و غیرقابل حل است. اغلب بارداری‌های ناخواسته نیز در بستر یک خانواده‌ی سالم اتفاق می‌افتند، نه در روابط ناسالم، برخلاف تصورات عمومی.
وی با اشاره به علل سقط جنین و کاهش باروری گفت: مشکلات مالی نقش فرعی دارد و عامل اصلی، کاهش تمایل ذهنی به فرزندآوری است. در واقع، بسیاری از خانواده‌ها اظهار می‌کنند که دیگر تمایلی به داشتن فرزند بیشتر ندارند. او افزود: باید روی تغییر نگرش جامعه نسبت به فرزندآوری کار کنیم؛ چراکه تمایل به داشتن فرزند، بیش از هر چیز به باور و فرهنگ خانواده بستگی دارد.
وی همچنین به مسئله‌ی اعتیاد به‌عنوان یکی از عوامل جانبی کاهش باروری اشاره کرد و گفت: در دسترس بودن داروها در گذشته یکی از دلایل افزایش سقط‌های غیرایمن بود، اما با محدود شدن توزیع داروهای خاص و نظارت بیشتر، شاهد کاهش موارد سقط هستیم.
حنطوش زاده تأکید کرد: کاهش دسترسی به داروهای سقط، اجرای طرح‌های حمایتی وزارت بهداشت و بنیاد برکت و گسترش مشاوره‌های طرح ملی نفس همگی در کاهش آمار سقط و تقویت فرهنگ فرزندآوری مؤثر شده است.
وی با اشاره به تجربه‌های میدانی خود از مادرانی که اقدام به سقط جنین کرده‌اند گفت: پشیمانی پس از سقط یکی از پدیده‌های رایج است و در بسیاری از موارد، به بروز اختلاف میان زن و شوهر منجر می‌شود. در این شرایط، روابط زناشویی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و احساس گناه و سرزنش متقابل میان زوجین شکل می‌گیرد.
مادرانی که سقط غیرقانونی انجام داده‌اند، درگیر اضطراب و ترس هستند
وی اظهار کرد: بر اساس مشاهدات بالینی، مادرانی که سقط غیرقانونی انجام داده‌اند، حتی سال‌ها پس از آن، همچنان درگیر اضطراب و احساس ترس از تجربه آن روز هستند. یکی از بیماران من که حدود ۱۰ سال پیش در شرایط غیرایمن و در مکان‌های زیرزمینی اقدام به سقط کرده بود، هنوز از آن خاطره با اضطراب یاد می‌کند و می‌گوید چشمم را بستند و در تاریکی من را به آنجا بردند. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که سقط جنین تأثیرات روانی عمیقی برجای می‌گذارد.
وی با بیان اینکه آمار دقیقی از میزان افسردگی و اضطراب پس از سقط وجود ندارد، افزود: با این حال، بسیاری از مادران پس از این اتفاق، دچار احساس از دست دادن، گناه و اندوه می‌شوند. از نظر روان‌شناسی، از بین بردن یک زندگی انسانی—even در مراحل اولیه بارداری—می‌تواند احساس غم، پشیمانی و اضطراب درونی شدیدی ایجاد کند.
وی تأکید کرد: سقط جنین علاوه بر آثار جسمی، تبعات اخلاقی و اجتماعی گسترده‌ای نیز دارد. در جامعه ما، بسیاری از زنان پس از سقط، اجازه‌ی عزاداری برای فرزند از دست‌رفته خود را ندارند. در واقع، آنان سوگ خاموشی را تجربه می‌کنند که از نظر روانی سوی بی‌صدا نامیده می‌شود؛ سوگی که در آن مادر حتی نمی‌تواند احساسات خود را بروز دهد یا در جمع خانواده از این موضوع سخن بگوید.
حنطوش‌زاده افزود: در مواردی دیده شده که مادر پس از سقط حتی جرئت ندارد به همسر یا خانواده‌اش بگوید چه کرده است. این پنهان‌کاری، اضطراب و احساس گناه را تشدید می‌کند. او گفت: تصور کنید هر فردی رازی سنگین را سال‌ها با خود حمل کند؛ این فشار درونی در نهایت می‌تواند به افسردگی، اضطراب مزمن و احساس بی‌ارزشی منجر شود.
وی در ادامه از اجرای یک طرح پژوهشی جدید خبر داد و گفت: در همکاری با یکی از دانشجویان دکترای روان‌شناسی، مطالعه‌ای در حال انجام است تا به زنانی که تجربه سقط دارند آموزش داده شود چگونه با برگزاری نوعی مراسم نمادین، احساس سوگ خود را تخلیه کنند.
وی افزود: اگرچه جامعه ما سقط را پنهان می‌کند، اما تخلیه هیجانی از طریق سوگواری می‌تواند به بازگشت سلامت روان این مادران کمک کند.
حنطوش زاده گفت: سقط جنین صرفاً یک مسئله پزشکی نیست، بلکه پدیده‌ای عمیقاً اجتماعی، اخلاقی و روانی است که بر هویت و آرامش زنان تأثیر مستقیم دارد و لازم است با رویکردی انسانی‌تر و آگاهانه‌تر به آن پرداخته شود.