به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده، ویدئویی از یک پسربچه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که موهای بلندش را کوتاه می‌کنند. بچه با گریه و ناراحتی تمام تلاش می‌کند از این تغییر جلوگیری کند. این ویدیو که سریعا وایرال شده، بسیاری را به واکنش واداشته؛ برخی پدر و مادرش را بابت مجبور کردن او به کوتاهی مو نقد کرده‌اند و بعضی‌ها درباره تاثیر تغییرات ظاهری و نقش آن در شکل‌گیری هویت جنسیتی کودک بحث می‌کنند.
تثبیت ظاهری در کودکان؛ پیامدها و راهکارها
وقتی کودک پس از کوتاه‌کردن مو دچار گریه و ناراحتی می‌شود، این واکنش را نباید صرفاً به زیبایی یا مد نسبت داد. کودکان خردسال، به‌ویژه در سنین ۳ تا ۷ سال، به بخش‌هایی از ظاهر خود وابستگی عاطفی پیدا می‌کنند. برای آن‌ها، مو تنها یک ویژگی فیزیکی نیست، بلکه بخشی از هویت و حس امنیت‌شان است. از دست دادن ناگهانی این نشانه می‌تواند همچون نوعی سوگواری برایشان باشد.
در چنین شرایطی، نخستین واکنش والدین باید همدلی باشد، نه بی‌توجهی یا اجبار. تصور کنید کودک پنج‌ساله‌ای که همیشه با موهای بلند شناخته می‌شده، پس از کوتاه‌کردن مو در خانه خودش را در آینه می‌بیند و گریه می‌کند. بهترین واکنش والدین، تأیید احساس اوست: «می‌فهمم که این تغییر برات سخته، چون به مدل قبلی عادت داشتی.»
در گام بعدی می‌توان از ابزارهای کودک‌محور برای مدیریت موقعیت بهره گرفت: داستان‌هایی درباره تغییر، بازی‌های نقش‌آفرینی با عروسک‌ها یا مشارکت دادن کودک در انتخاب مدل موی بعدی. این روش‌ها به کودک حس کنترل می‌دهند و تجربه تغییر را کمتر تهدیدآمیز می‌کنند.
چگونه با کودک درباره تغییرات ظاهری مثل کوتاه‌کردن مو صحبت کنیم؟
کودکان در سال‌های اولیه رشد، به‌تدریج تصویری از خود در ذهن شکل می‌دهند. اگر والدین یا اطرافیان، کودک را مداوماً با ویژگی‌های ظاهری خاصی تعریف کنند؛ مثلاً پسری که همیشه موهای بلند دارد یا دختری که همیشه لباس پسرانه به تن دارد، این تصویر ممکن است به بخشی از هویت او تبدیل شود. پژوهش‌های روان‌شناسی رشد، از جمله دیدگاه‌های اریکسون درباره هویت، نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض تنوع، نقش مهمی در تقویت انعطاف‌پذیری ذهنی کودک دارد.
وابستگی بیش از حد به یک ظاهر خاص می‌تواند در بلندمدت کودک را نسبت به هرگونه تغییر مضطرب یا مقاوم کند. بنابراین بهتر است والدین کودک را با تجربه‌های مختلف، بدون تحمیل یا تشویق افراطی، آشنا کنند. مثلاً می‌توان در تعطیلات، با مشارکت کودک مدل متفاوتی از لباس یا مو را امتحان کرد. این‌گونه تجربه‌ها به او یاد می‌دهند که ظاهر قابل تغییر، موقتی و حتی سرگرم‌کننده است.
کنجکاوی جنسیتی؛ بخشی طبیعی از رشد
بسیاری از والدین زمانی که پسرشان لاک می‌زند یا دخترشان لباس پسرانه می‌پوشد، نگران می‌شوند. اما مطالعات روان‌شناسی رشد، از جمله نظریات پیاژه و کولبرگ، نشان می‌دهند که چنین رفتارهایی در سنین حدود ۲٫۵ تا ۷ سال طبیعی هستند. کودکان در این بازه زمانی، در حال شناخت «هویت جنسیتی» خود هستند و اغلب از طریق بازی و تقلید با نقش‌های اجتماعی آشنا می‌شوند.
به عنوان مثال، ممکن است پسربچه‌ای از روی کنجکاوی، پس از دیدن لاک زدن مادر، بخواهد همین کار را تجربه کند. در چنین شرایطی، واکنش‌های تند، سرزنش یا تنبیه تنها باعث ایجاد حس شرم یا ترس در کودک می‌شوند. در مقابل، والدین می‌توانند با گفت‌وگوهای صمیمانه و پرسیدن سؤالات باز، کنجکاوی کودک را در مسیری امن و آگاهانه هدایت کنند: «تو دوست داری چه رنگی رو امتحان کنی؟ به نظرت چرا بعضی‌ها لاک می‌زنن؟»
نکته کلیدی آن است که این کنجکاوی‌ها، تا زمانی که خودانگیخته و گذرا هستند، بخشی از فرایند یادگیری کودک محسوب می‌شوند و نباید به‌عنوان نشانه‌ای از اختلال تعبیر شوند. البته مهم است که این تجربه‌ها حاصل انتخاب و کنجکاوی کودک باشند، نه جهت‌دهی یا تشویق هدفمند از سوی والدین. همچنین در طولانی‌مدت باید توسط والدین مدیریت شوند تا آسیبی برای روان کودک ایجاد نشود.
دیسفوری جنسیتی؛ تفاوت کنجکاوی با نارضایتی پایدار
برخی والدین نگران‌اند که علاقه کودک به ویژگی‌های ظاهری جنس مخالف، نشانه‌ای از دیسفوری جنسیتی باشد. اما باید بین کنجکاوی موقتی و نارضایتی پایدار تفاوت قائل شد. دیسفوری جنسیتی زمانی مطرح می‌شود که کودک طی یک بازه زمانی نسبتاً طولانی (معمولاً بیش از ۶ ماه)، از هویت جنسیتی خود احساس ناراحتی جدی داشته باشد و این موضوع بر عملکرد روزانه‌اش اثر بگذارد. برای مثال، امتناع مداوم از رفتن به مدرسه به‌خاطر لباس فرم یا اصرار شدید بر استفاده از نام جنس مخالف.
در این شرایط نیز، واکنش‌های هیجانی، کنترل‌گرایانه یا تحقیرآمیز کمکی به حل مسئله نمی‌کند. والدین باید فضایی امن برای گفت‌وگو و ابراز احساسات کودک فراهم کنند. طبق گزارش انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA)، بسیاری از کودکانی که در سنین پایین دچار نارضایتی جنسیتی می‌شوند، در صورت وجود حمایت عاطفی و روانی، به‌مرور زمان به هویت جنسی مطابق با جنس زیستی خود بازمی‌گردند یا به‌شیوه‌ای سالم، مسیر خود را پیدا می‌کنند.
چه زمانی به مشاور مراجعه کنیم؟
اگر والدین مشاهده کنند که کودک به‌طور مداوم نسبت به ظاهر یا جنسیت خود احساس نارضایتی دارد، از جمع‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کند یا به تغییرات ظاهری واکنش‌های اضطرابی شدید نشان می‌دهد، مشورت با روان‌شناس کودک ضروری است. مداخله زودهنگام، می‌تواند از تشدید مشکلات در نوجوانی پیشگیری کند.
ظاهر کودک فقط یک مسئله زیبایی نیست، بلکه بخشی از سازوکار شکل‌گیری هویت اوست. والدین با ترکیبی از همدلی، انعطاف‌پذیری و دانش روان‌شناختی، می‌توانند فرزند خود را در مسیر رشد روانی و جنسیتی همراهی کنند.